De Chinese president Xi Jinping heeft op het 19de partijcongres van de Communistische Partij geen duidelijke opvolger aangewezen voor als zijn huidige termijn in 2022 eindigt. Daarmee breekt hij met een traditie die tientallen jaren teruggaat.
De afgelopen decennia had altijd minstens één potentiële politieke opvolger zitting in het Permanente Comité, het machtigste orgaan van de Communistische Partij.
Dinsdag werden de zeven leden benoemd die de komende vijf jaar de lijntjes uit moeten stippelen. Daarbij zat geen enkel lid die qua leeftijd en ervaring over de juiste papieren beschikt om Xi op te volgen.
Xi en premier Li Keqiang blijven zitten in het Permanente Comité. Vijf anderen zijn tot lid van het comité gepromoveerd en vervangen leden die met pensioen gaan.
Twee partijleden die als mogelijke opvolger van Xi worden gezien zitten er niet bij. Het gaat om de partijchefs van de provincies Guangdong en Chongqing. Zij zijn wel lid geworden van het bredere politbureau dat 25 leden telt.
Derde termijn voor Xi
Over het motief hierachter zijn de meeste kenners het wel eens: Xi loopt zich warm voor een derde termijn als president.
Hoewel de Chinese grondwet niet toestaat dat een president meer dan twee termijnen in functie is, is dit verbod grotendeels een papieren tijger. Er is geen precedent en Chinese rechtbanken hebben niet de macht om naleving van het grondwetsartikel af te dwingen. Die macht ligt bij het zevenkoppige Permanente Comité, dat op de hand van Xi lijkt.
"Juridisch gezien legt de grondwet weinig gewicht in de schaal. De kernprincipes worden zelfs regelmatig geschonden", aldus de Chinese rechtsgeleerde Thomas Kellogg in Foreign Policy.
Dus, wat betekent het nieuwe Permanente Comité voor de toekomst van Xi? En belangrijker: hoe ziet de toekomst van China eruit?
Stabiliteit boven macht
Hoewel Xi voorbijging aan een belangrijke traditie, hield hij zich wel aan een aantal andere officieuze partijregels. Opmerkelijk, want door deze regels weer wél te volgen versterkt Xi zijn machtsbasis in het Permanente Comité niet.
Het is gebruikelijk dat een president zoveel mogelijk bondgenoten en vrienden benoemt op belangrijke posten - en dan vooral in het Permanente Comité. En dat heeft Xi niet gedaan.
Een van zijn belangrijkste bondgenoten is Wang Qishan. Qishan is 68 jaar en heeft daarmee de officieuze pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Xi's protegé Chen Miner is evenmin benoemd tot lid van het Comité. Miner zou daarmee in een klap twee treden omhoog zijn gegaan gaan op de promotieladder binnen de partij en dat druist in tegen de ongeschreven regels van senioriteit.
Dat geen van beiden een plekje krijgt in Xi's Comité wordt uitgelegd als een manier om de stabiliteit binnen China's eenpartijsysteem te waarborgen. Maar door Miner niet te benoemen lijkt het steeds duidelijker dat Xi voor een derde termijn gaat.
De volgende vijf jaar
Het ontbreken van een duidelijke opvolger vergroot weliswaar de onzekerheid op de lange termijn, maar geeft wel aan hoe de kaarten nu geschud zijn. Xi is de machtigste leider van China sinds Mao Zedong.
"Het gevaar van een opvolger voor Xi is dat dit zijn macht beperkt. Obstinate partijfunctionarissen zouden zijn beleid kunnen frustreren in de wetenschap dat hij toch in 2022 het veld moet ruimen", zegt Chinakenner Stanley Rosen van de University of Southern California tegenover Business Insider.
"Op deze manier is Xi het enige dat ze hebben. Met de mogelijkheid dat hij na 2022 aanblijft. Dus als functionaris kun je deze man maar beter te vriend houden. Zo bezien zou het Xi helpen om zijn plannen sneller door te voeren. Wanneer je echter de spelregels verandert, gaat dat gepaard met risico’s", aldus Rosen.
China’s economische prestaties in de komende vijf jaar zullen de lakmoesproef zijn of Xi wel of niet een derde termijn gaat krijgen.
Douglas Paal van de Amerikaanse filantropische vereniging Carnegie Endowment for International Peace zei tegen Business Insider dat "de economische situatie bepalend zal zijn voor de Chinese samenleving. Op dit moment is niemand bereid of in staat om tegen Xi in te gaan, hij kan dus doen en laten wat hij wil."
China’s rol op het wereldtoneel
Xi’s andere belangrijke streven is het versterken van China’s internationale positie.
"Het is duidelijk dat China kansen ziet om zijn rol op het wereldtoneel te vergroten, nu de VS onder Trump zich steeds meer terugtrekt en Europa met problemen kampt (en niet alleen die van de Brexit)”, aldus Rosen. "De toespraak van Xi en andere artikelen van zijn hand in Chinese media zijn glashelder: het beleid van de vroegere president Deng Xiaoping om China op de achtergrond te houden is definitief verleden tijd.”
"Dit zou betekenen dat China erkenning wil als absolute grootmacht in de Aziatische en Pacifische regio. En dat het land op het punt om de hegemonie van de VS elders in de wereld te betwisten", aldus Rosen.
CIA-directeur Mike Pompeo zei afgelopen week dat Xi dit jaar “echt stappen” heeft gezet om China als “belangrijke mondiale speler” op de kaart te zetten – wat vooral geïllustreerd werd door de wijze waarop China het Noord-Koreaanse probleem heeft aangepakt.
Potentiële gevaren van Xi’s derde termijn
Een derde ambtstermijn kan de economie op de korte termijn versterken, maar kan op de lange termijn zowel de Communistische Partij als China destabiliseren.
"De macht van Xi roept vragen op over de institutionalisering van het opvolgingsproces en politiek leiderschap in zijn algemeenheid", aldus Rosen. "Weliswaar krijgt hij nu meer macht om dingen voor elkaar te krijgen, maar op de lange termijn spelen zaken mee als de potentiële instabiliteit van en de openlijke factiestrijd binnen de partij. Wat ook gebeurde tijdens de regeerperiode van Mao en daarna.”
De periode van Mao Zedong, architect van "De Grote Sprong Voorwaarts", een campagne die hongersnood en de dood van 45 miljoen Chinezen tot gevolg had, geldt als waarschuwing wat er kan gebeuren wanneer leiders ongelimiteerd aan de macht kunnen blijven. Zonder die beperkingen kan een leider niet terzijde geschoven worden, hoe schadelijk of gevaarlijk zijn beleid ook is.
"De machtsconcentratie bij één persoon betekent dat het land sterk afhankelijk is van Xi’s persoonlijke kwaliteiten. China’s lot is opnieuw kwetsbaar voor het probleem van de 'slechte keizer'”, aldus professor Mark Beeson van Murdoch University. "Incompetentie en machtsmisbruik waren het belangrijkste probleem van keizerlijk China. Ook nu is het ontbreken van transparante juridische processen om de uitvoerende macht te controleren China’s achilleshiel.”
Deze situatie kan de partij en China’s positie op het wereldtoneel ernstig verzwakken. Het kan ook gevolgen hebben voor China’s positie als ’s werelds op een na grootste economie en aandelenmarkt.
Xi kan ook aan de macht blijven door aan te blijven als Secretaris-Generaal van de Communistische Partij, een positie die hoger is dan die van president en die geen maximaal aantal ambtstermijnen kent. Maar van functie wisselen zou verwarring kunnen scheppen over de hiërarchie binnen de partij.
Dit kan op zijn beurt weer serieuze consequenties hebben voor de Chinese economie, aldus Alexander Gabuev, onderzoeker bij het Carnegie Endowment for International Peace. Hij trekt een parallel met de Russische president Poetin: "Xi moet niet in de valkuil van het Poetinisme trappen, iets wat Rusland op de lange termijn stagnatie oplevert. Lang aan de macht blijven is misschien gunstig voor het zekerstellen van financiële middelen, te lang aan de macht blijven creëert een fragiel systeem dat niet zonder haar kern kan voortbestaan."
"Daarbij komt dat een obsessie met stabiliteit – een belangrijk kenmerk van Poetinisme – broodnodige hervormingen uitsluit.”
Linksom of rechtsom, Xi blijft de komende vijf jaar de belangrijkste en meest prominente leider van China.